Formica rufibarbis
Opis
Formica rufibarbis (łac. Formica (Serviformica) rufibarbis; ang. "red-barbed ant", duńskie "rode renmier", pol. "pierwomrówka krasnolica") jest gatunkiem mrówki, występującej w kraju powszechnie, choć raczej lokalnie. Gatunek jest mięso- i nektarożerny, stosuje także trofobiozę. Występuje w Europie od Portugalii aż po Zachodnią Syberię <<mapa>>. W Wielkiej Brytanii wpisana na czerwoną listę gatunków zagrożonych wyginięciem z powodu Formica sanguinea, która dla pozyskania niewolnic najeżdża między innymi gniazda Formica rufibarbis. Loty godowe pod koniec czerwca i w lipcu (osobniki dorosłe pojawiają się zwykle w okolicy 14 lipca ± 15 dni).
Wygląd
- Królowa - wielkością podobna do pozostałych Serviformica (ok. 1 cm długości), dużo większa od robotnic. Odwłok masywny, typowy dla królowych klasztornych, zwykle czarny lub czarny z czerwonawymi plamami u nasady. Na czerwono-czarnym tułowiu zwykle widoczny jest charakterystyczny "fartuch". Głowa ciemna. Wielkość ~1cm.
- Robotnice - głowa czarnawa z jaśniejszymi czerwonymi plamami po bokach nadustka, odwłok czarny, lekko omszony. Ubarwienie tułowia zmienne od ciemno brunatnego z jaśniejszymi zarysami poszczególnych segmentów do czerwonego z ciemniejszą lekko rozmytą plamką pomiędzy pronotum i mezonotum. Jaśniej wybarwione robotnice pojawiają się dość późno, ok 2 lata po założeniu hodowlii (za: Zielona Mrówka). Proporcje ciała zmieniają się wraz z wielkością robotnic (polimorfizm, allometria jednofazowa), co pozwala na wyróżnienie przynajmniej dwóch typów robotnic - duże robotnice z szeroką głową, których w hodowli jest zwykle mniej, oraz mniejsze robotnice z głową węższą i nieco wydłużoną. Wielkość 5-7mm.
- Istnieje możliwość pomylenia mrówek z podobnymi gatunkami - Formica cunicularia i Formica clara.
Sposób gniazdowania
Formica rufibarbis jest mrówką wysoce termofilną (kserotermofil) budującą gniazda w ziemi lub pod kamieniami. Gniazda powstają w miejscach dobrze nasłonecznionych (tak aby słońce głęboko ogrzewało ziemię) i w glebie wysoko przepuszczalnej (np. piasek). Gniazdo pojedyncze, zwykle z jednym trudnym do zaobserwowania wejściem (czasem zamaskowanym roślinami). Pojawia się na terenach trawiastych - od suchych pastwisk, aż po środowiska półpustynne ubogie w roślinność. Należy do rzadkich znaleziskiem w lasach. Występuje na wysokości nawet 2000m n.p.m (Alpy, Kaukaz) i aż do 61*N; pojawia się także na terenach zurbanizowanych.
Zachowania
Królowe zakładają nowe gniazda samotnie w sposób klasztorny. W gnieździe może znajdować się kilkaset robotnic i jedna królowa (może się zdarzyć że w gnieździe są dwie - trzy królowe). Królowa (lub królowe) wraz z najmłodszym potomstwem i orszakiem robotnic zamieszkują najniżej położoną komorę gniazda. Poczwarki składowane są grupami w wyżej położonych, suchych partiach gniazda i przemieszczane w jego cieplejsze rejony.
Robotnice są wysoce agresywne (agresywniejsze niż pozostałe Serviformica)- atakują inne mrówki oraz owady. Polują pojedynczo. W terenie przykuwają uwagę szybkim i nieco chaotycznym biegiem. Robotnice są bardzo śmiałe, potrafią skraść ofiarę od swej kuzynki F.rufa, ciągnąc jej zdobycz dopóki ta nie odpuści, np. próbując atakować - wtedy robotnica F. rufibarbis szybko się oddala ze zdobyczą. Robotnica potrafi również udawać martwą. Robotnice mają świetny wzrok, którym posługują się podczas powrotu do gniazda (zawsze prostą drogą, nawet kiedy szlak przecina nowa przeszkoda).
Zagrożenia ze strony innych gatunków
Zagrożeniem dla tej mrówki może być Formica sanguinea (zbójnica krwista). Mrówka ta uprawia niewolnictwo porywając poczwarki różnych gatunków Serviformica do swojego gniazda, jednocześnie osłabiając najechaną kolonię. W Wielkiej Brytanii w celu zachowania tej mrówki, z miejsc jej występowania zbójnica jest usuwana [1]. Wg. autorów "The Ants of Poland[..]" z 2012 roku, mrówki z gatunku F. rufibarbis są wysoce odporne na ataki tymczasowych pasożytów socjalnych z podrodzajów Coptoformica, Formica s.str., a nawet na niewolnictwo ze strony Formica sanguinea i Polyergus rufescens.
W trakcie ataków najeźdźczych P. rufescenes, robotnice F. rufibarbis próbują ratować potomstwo wspinając się na rośliny lub przebijając się przez kordon najeźdźcy.
Hodowla
Formica rufibarbis rozwija się dość szybko, pod koniec pierwszego sezonu (kończącego się zimą) osiągając kilkanaście-kilkadziesiąt osobników. W drugim sezonie hodowli kolonia może już osiągnąć kilkaset robotnic. Wg literatury kolonia w przyrodzie nie przekracza 500 osobników, jednak w hodowli (za: Zielona Mrówka), ten etap osiągają bardzo szybko i przebijają tę liczbę. Wg B. Seiferta, królowa w laboratorium może przeżyć nawet 14 lat.
Gniazdowanie
- W pierwszym sezonie wystarczy duża ~20cm probówka z kilkoma przegrodami wewnątrz. Gdy wielkość kolonii przekroczy możliwości probówki i tymczasowego niewielkiego wybiegu (np. 20x10 cm), ok. drugiego roku, wówczas kolonię należy przeprowadzić do większego Formikarium z gniazdem ziemnym (np. piasek z odrobiną gliny lub gipsu), gipsowym, betonowym lub korkowym wypełnieniem.
- Dla kilkuset robotnic na arenę wystarczy akwarium wielkości ~25x40x30cm i gniazdo ziemne o wielkości 20x20x3cm.
Pożywienie
- Formica rufibarbis bardzo dobrze przyjmuje mączniki i różnego rodzaju płyny, jak sok pomidorowy, buraczano-jabłkowy, czy standardowy roztwór miodu z wodą. Mrówki nie stronią też od kawałków jabłek, czy papryki, którą są w stanie rozebrać do samej skórki. Nie czerpią pożytku z suchego pokarmu.
Wilgotność
- W przypadku małej kolonii warto udostępnić stały dostęp do wilgotnego obszaru w gnieździe. Duża kolonia jest w stanie sobie sama nawodnić gniazdo ziemne mając dostęp do wody na arenie (w postaci probówki lub podajnika), jednak zapas wody kurczy się bardzo szybko.
Temperatura
- Formica rufibarbis dobrze rozwija się w temperaturze pokojowej (~24*C) i jako gatunek kserotermofilny dobrze znosi dogrzewanie, przenosząc w miejsce ciepła poczwarki.
Zachowania
- Mrówki źle reagują na oddech, czy wstrząsy wpadając w "agresywny szał". Przyzwyczajone nie reagują na ruch czy zmianę światła, chociaż robotnice wykazują umiarkowaną tendencję do kierowania się w kierunku mocniejszych jego źródeł.
- Robotnice są aktywne na arenie cały dzień i zawsze znajdzie się ich tam przynajmniej kilka (do kilkuset w przypadku większej kolonii). Mrówki rzadko wspinają się na pionowe szkło i elementy terenu (jak źdźbła), jednak w sytuacji stresu (po zlokalizowaniu jego źródła), potrafią wspiąć się do wieka w ciągu 3-4 sekund.
- Większe ofiary transportowane są nawet przez kilka robotnic.
Zimowanie
- Do rozwoju kolonii potrzebna jest "hibernacja" - w innym przypadku mrówki potrafią popaść w stagnację na dłuższy czas. Hibernacja kolonii powoduje wzrost aktywności mrówek i skłania królową do składania większej ilości jaj. Do wywołania pozytywnych efektów wystarczy miesiąc takiego ochłodzenia.
- Hibernacja małej kolonii może przebiegać w lodówce, na jej cieplejszych półkach. Dużą kolonię można hibernować np. na balkonie wraz z całym formikarium, w miesiącach nie przekraczających 0*C.
Źródła
- "The Formicidae (Hymenoptera) of Fennoscandia and Denmark" C.A Collingwood (w:)Fauna Entomologica Scandinavica", 8:1-174, 1979
- "British ants, their life-history and classification" H. Donisthorpe, 1915
- "The Ants of Poland (with reference to the myrmecofauna of Europe)" - W. Czechowski [et al.], 2012, Warszawa
- "The Ants (Hymenoptera, Formicidae) of Poland" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, 2002, Warszawa
- "Klucze do oznaczania Owadów Polski. Mrówki - Formicidae" - W. Czechowski, A. Radchenko, W. Czechowska, cz. 24, z. 63, 2004, Toruń
- "Mrówki środowisk leśnych Polski - przewodnik terenowy" - L. i A. Krzysztofiak, 2006
- "Die Ameisen Mittel- und NordEuropas" - B. Seifert, 2007
- A taxonomic revision of the Formica rufibarbis Fabricius, 1793 group (Hymenoptera: Formicidae) - B. Seifert, R. Schultz, 2009
- Foraging behaviour and nesting ecology of the red barbed ant Formica rufibarbis (Hymenoptera:Formicidae) - S. Jones, 2009)
- Conserving the red-barbed ant(Formica rufibarbis) in the United Kingdom - Project Report
Linki zewnętrzne
- F. rufibarbis na BWARS
- F. rufibarbis na ARKive
- www.hormigas.org - zdjęcia i miejsca występowania w Hiszpanii
- zdjęcia królowej
- zdjęcia Formica rufibarbis w formikarium z betonu komórkowego
Autor: ZielonaMrówka (dyskusja) 11:57, 25 lut 2018 (CET)
